Trauma

“Groot lijden kent geen woorden, maar beelden en wanhoop die in het lichaam blijven, dat is trauma” (1847).”Trauma is een ziekte van niet volledig aanwezig kunnen zijn in het nu” (1889). Er vindt een automatische respons plaats op een stressvolle situatie, een respons die niet in verhouding staat tot wat er objectief gezien aan de hand is. “Na een trauma stopt een deel van de persoonlijke ontwikkeling” (1911). “Een traumatische herinnering integreert niet in de rest van het bewustzijn en wordt steeds ongewild herhaald” (1919)…. Zomaar wat citaten van artsen uit de vorige eeuw. In deze blog neem ik je mee naar het Symposium Traumasporen van prof. Bessel van de Kolk, waar ik op 14 juni was.

1. Herinneringen

Herinneringen aan als ‘normaal ‘ beleefde ervaringen hebben een begin en een einde, er is een verhaal. Een verhaal dat je kunt navertellen. Eerst gebeurde dit en toen gebeurde dat en toen dat. Als je het vaker vertelt komen er misschien stukjes bij, of vergeet je stukjes. Een acute traumatische herinnering is echter een ‘bevroren’ beeld waarin zintuiglijke waarnemingen vaak een grote rol spelen. Je ziet het gebeuren steeds weer glashelder voor ogen, je hoort nog precies wat er gezegd werd, je kunt het nog precies zo voelen, en misschien zelfs ook ruiken… Je voelt je even helemaal afgesloten van de wereld om je heen. Hoe vaak je er ook aan terugdenkt, er verandert nooit iets. Erover praten, helpt niet. Het kan de intensiteit van de ervaring opnieuw oproepen en je ervaart het steeds weer alsof het nu gebeurt. Je verliest op zo’n moment het contact met hoe het op dit moment is.

2. Brein

Ons brein bestaat globaal uit 3 grotere gehelen. 1. De prefrontale cortex (voorhoofd en zijkanten van het hoofd) is het gedeelte van het brein dat onder andere zorgt voor logisch nadenken, plannen, begrip van tijd en ruimte en reflectie op eigen gedrag. 2. Het limbische brein is dat gedeelte waarmee we ons o.a. spiegelen en verbinden met andere mensen. Het is onze sociale map en vertelt ons wie wij zijn in relatie tot onze omgeving (alle zoogdieren hebben dit).

Het reptielenbrein in de hersenstam is verantwoordelijk voor onze primitieve vecht- en vluchtreactie als de omgeving daarom vraagt. Ook kleinere onderdelen van het brein zoals de hypothalamus en de amygdala spelen een rol bij het labelen en filteren van informatie en het weten waar en wie je bent. Deze functies kunnen verstoord raken door trauma.

Als er iets traumatisch gebeurt, zijn we niet meer in staat om rustig na te denken en schakelen we direct over op ons reptielenbrein. Wanneer we vervolgens tot actie over kunnen gaan en ons lichaam in beweging kunnen zetten door te vechten of te vluchten zijn we veel beter af dan wanneer dit niet kan. Als het niet kan, bevriezen we en zetten we de spanning voor langere tijd vast in ons lijf. Vanuit de hersenstam wordt ook de basishuishouding van ons lichaam geregeld, zoals balans in slapen en wakker zijn, onze ademhaling, spijsvertering en de hormonale balans. Trauma heeft daarmee een negatief effect op onze lichamelijke functies.

3. Reactie van het lichaam

Auto-immuunziekten, fibromyalgie, chronische pijn en het vermoeidheidssyndroom worden wel in verband gebracht met de chronische stress, die bij PTSS (post traumatisch stress syndroom) in het lichaam achterblijft. Mensen met PTSS hebben vaak last van flashbacks of nachtmerries over het gebeurde. Normaal gesproken filtert ons brein onbelangrijke zaken eruit zodat we ons kunnen focussen. Na trauma kan dit vermogen aangetast zijn. Het kan lastig voor je zijn om je doel te volgen. Als de motivatie weg is kun je ook de beloning niet voelen van iets bereikt te hebben. Dit kan tot depressie lijden.

4. Vroegkinderlijk trauma

In je kindertijd word je basisidentiteit opgebouwd; weten wie je bent en wat je voelt in relatie tot je zelf en de ander. Of een kind, en later een volwassene, in staat zal zijn om een opgelopen trauma te verwerken hangt grotendeels af van de liefdevolle verbinding die er was met de ouders/verzorgers voordat het trauma plaatsvond. Veilige hechting geeft draagkracht. Tijdens de 2^e wereldoorlog werden kinderen in Londen vaak gescheiden van hun ouders en naar het platteland gestuurd omdat het daar veiliger zou zijn. De kinderen die echter bij hun ouders in de stad waren gebleven bleken ondanks het oorlogsgeweld, waar ze mee te maken hadden, later emotioneel veel beter af te zijn. Uiteraard kan ook juist de relatie met de ouders als traumatische worden ervaren. Hierdoor wordt een kind vatbaarder voor nieuwe trauma.

3. Verwerking

Het is vaak moeilijk om over je trauma te praten. Tijdens het trauma kan het spraakcentrum in de linkerhersenhelft zelfs tijdelijk lam worden gelegd. Het helpt ook niet om te proberen trauma te verwerken met je ‘gezond verstand’ omdat trauma niet in dat deel van het brein is opgeslagen. ‘Stel je niet aan’ of ‘doe beter je best’ zijn hier niet op zijn plek.

Het helpt wel om jezelf te ontmoeten en naar binnen te gaan zodat de traumatische gebeurtenis weer geïntegreerd kan worden in je bewustzijn. Het is wel belangrijk om je te leren uiten over het trauma zonder er weer helemaal in te verdwijnen. Het helpt om alsnog de impuls te volgen om alsnog dat te doen wat je toen had willen doen. Als je stevig in contact kunt blijven in het hier en nu terwijl je mondjesmaat naar het trauma terugkeert door te ‘pendelen’, kan heling plaatsvinden. Trauma is geen verhaal uit het verleden, maar is daar waar het nu voelbaar is in je lijf.

Creatieve werkvormen waar beweging in zit, zoals; tekenen, muziek maken, zingen en drama kan helpen. Mindfulness en werken met het lichaam (bijv. yoga of martial arts, tai Chi) kalmeren ons systeem en dit kan effectief ondersteunen bij traumaverwerking. EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessingemotion) is effectief gebleken bij niet-kinderlijk trauma. Doel van traumaverwerking is altijd dat je er niet meer mee samenvalt. Iets wat overigens altijd op de loer lijkt te liggen, omdat er vele triggers zijn die je weer naar daar brengen waar je het minst graag wilt zijn.

Trauma

1. Herinneringen

2. Brein

3. Reactie van het lichaam

4. Vroegkinderlijk trauma

3. Verwerking